Hagia Sophia (Ayasofya) w Stambule – jedna z najwspanialszych budowli świata [historia, lokalizacja, dojazd, zwiedzanie, bilety]

W samym sercu Stambułu, na Półwyspie Historycznym, otoczona historią i tajemnicą, wznosi się monumentalna Hagia Sophia (Ayasofya), ikona architektury bizantyjskiej. Zbudowana w VI wieku przez cesarza Bizancjum, Justyniana I, ta majestatyczna budowla przez wieki kilkukrotnie zmieniała swoje oblicze, od chrześcijańskiej bazyliki, przez meczet, aż po świeckie muzeum i wreszcie ponownie meczet, odzwierciedlając zmieniające się nad Bosforem prądy religijne i kulturowe.

Hagia Sophia w pigułce

• Hagia Sophia (Ayasofia) to zabytkowy budynek w Stambule, zbudowany jako bazylika w VI wieku przez cesarza bizantyjskiego Justyniana I.
• Ayasofia była głównym kościołem Bizancjum i siedzibą patriarchy.
• W budowie Hagii Sophii wzięło udział około 10 000 robotników, a cesarz Justynian wydał ogromne środki na ten projekt.
• Nazwa „Ayasofia” pochodzi z języka greckiego i oznacza „Świętą Mądrość”.
• W 1054 roku w Hagii Sophii miało miejsce historyczne wydarzenie związane z podziałem chrześcijaństwa na wschodnie i zachodnie, znane jako wielka schizma.
• Po zdobyciu przez Turków osmańskich w 1453 roku, budynek został przekształcony w meczet przez sułtana Mehmeda II.
• W 1934 roku Mustafa Kemal Atatürk przekształcił Ayasofię w świeckie muzeum, które działało aż do 2020 roku.
• W 2020 roku Ayasofia została ponownie przekształcona w meczet, co wywołało kontrowersje i reakcje międzynarodowe.
• Po przekształceniu Hagii Sophii w Święty Wielki Meczet Hagia Sophia (tur. Kutsal Büyük Ayasofya Camii), część bizantyjskich mozaik została zakryta, a posadzkę budowli pokrył rozległy dywan modlitewny. Na pewien czas zniesiono wówczas opłaty wstępu dla zwiedzających.
• 15 stycznia 2024 w obiekcie ponownie wprowadzono opłatę wstępu, obowiązującą turystów zagranicznych. 

Krótka historia Hagii Sophii

Hagia Sophia (tur. Ayasofya) to dawny Kościół Mądrości Bożej, który w czasach Cesarstwa Bizantyjskiego stanowił najwyższą rangą świątynię oraz miejsce koronacji cesarzy bizantyjskich. Budowla została wzniesiona ku chwale chrześcijaństwa, na polecenie cesarza Justyniana I Wielkiego, który postawił sobie za cel zbudowanie świątyni przewyższającej swoim pięknem Świątynię Jerozolimską. Budowa Hagii Sophii trwała sześć lat oraz zaangażowała ponad 10 tys. robotników. Wnętrze kościoła wykończono najcenniejszymi materiałami, pochodzącymi z terenów całego imperium, w tym m.in. z Delf, Aten oraz Efezu.

Po podbiciu Konstantynopola przez Osmanów w 1453 roku, na polecenie sułtana Mehmeda II, chrześcijańską świątynię po raz pierwszy przekształcono w meczet. Ostatnie nabożeństwo odbyło się 28 maja, tego samego roku, a udział w nim wzięli zarówno prawosławni, jak i katoliccy obrońcy Konstantynopola. Po dokonaniu konwersji, podjęto decyzję o zakryciu większości bizantyjskich mozaik gipsem oraz o powieszeniu we wnętrzu budowli ogromnych medalionów, z imionami Allaha, Mahometa oraz czterech kalifów.

Po upadku Imperium Osmańskiego, Turcja stała się republiką świecką. W 1935 r. Mustafa Kemal Atatürk, fundator i pierwszy prezydent Republiki Turcji, podjął decyzję o przekształceniu świątyni, która przez 916 lat służyła chrześcijanom, a przez 481 lat muzułmanom, w świeckie muzeum. Wskutek tych przemian, z podłogi usunięto dywan modlitewny, a konserwatorom udało się wydobyć na światło dzienne wiele spośród dawnych i cennych bizantyjskich mozaik. W 1985 roku muzeum zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Podczas swoich pielgrzymek do Turcji, muzeum chętnie odwiedzali papieże. W 1979 Jan Paweł II, w 2006 Benedykt XVI, a w 2014 papież Franciszek.

Ponowne przekształcenie Hagii Sophii w meczet

Po dwóch latach od ostatniej papieskiej wizyty i po 81 latach od konwersji w muzeum, w 2016 roku w Hagii Sophii po raz pierwszy muezin zaintonował ezan, wezwanie muzułmanów do modlitwy. Wydarzenie to było transmitowane przez turecką telewizję państwową, dając sygnał początków starań odejścia od świeckości budowli.

W lipcu 2020 sąd administracyjny w Turcji unieważnił dekret z 1934, przekształcający Hagię Sofię w muzeum. W konsekwencji tej decyzji, prezydent kraju wydał dokument nadający budowli ponownie funkcję meczetu. Mimo protestów chrześcijan na całym świecie, decyzja o konwersji Hagii Sophii w świątynię muzułmańską stała się faktem. 24 lipca 2020 we wnętrzu budowli odbyło się pierwsze muzułmańskie nabożeństwo, w którym udział wziął zarówno prezydent Turcji, jak i członkowie rządu, jak również około 1500 wiernych.

Zwiedzanie meczetu Hagia Sophia

We wrześniu 2020 odwiedziliśmy Ayasofya Camii (jak w języku tureckim nazywany jest meczet), by na własne oczy przekonać się, jakie zmiany zostały dokonane we wnętrzu obiektu. W zwiedzaniu meczetu towarzyszył nam Pan Haluk, przesympatyczny stambulski przewodnik z ponad 30-letnim stażem, reprezentujący firmę Istanbul Welcome Card, której produkty mieliśmy okazję testować podczas tegorocznej wizyty w Stambule. Prawdziwa kopalnia wiedzy zarówno o Hagii Sophii, jak i całym mieście! Haluk Bey nie tylko zasypał nas toną fascynujących opowieści o historii świątyni, ale też przygotował zdjęcia, obrazujące mozaiki, które w lipcu 2020 zostały przez Turków zakryte.

Po wejściu do głównego holu, ujrzeliśmy rzędy półek, na których zarówno wierni, jak i turyści byli zobowiązani zostawić swoje obuwie, przed wejściem do części modlitewnej. Sytuacja typowa dla wszystkich meczetów na całym świecie. Kolejna zmiana to, liczący 4 tys. metrów kwadratowych, turkusowy dywan modlitewny, którego włókna zaprojektowano tak, by wskazywały kierunek Mekki.

Wełniana wykładzina obecnie niemalże w pełni pokryła główną przestrzeń dawnego muzeum. Uważne oko dostrzeże jednak pewien wyjątek – odsłonięty pozostaje kwadratowy obszar, wskazujący dawne miejsce koronacji cesarzy. Jak przyznali Turcy, niezakrywanie tego miejsca dywanem ma na celu wyrażenie poszanowania dziedzictwa historycznego.

Zmiana sposobu zwiedzania i powrót opłaty wstępu dla turystów zagranicznych od 2024 roku

15 stycznia 2024 roku wprowadzono nową politykę zarządzania odwiedzającymi meczet Hagia Sophia (Ayasofya), która przyniosła kilka istotnych zmian. Przede wszystkim, osobom przybywającym do meczetu na modlitwę oraz obcokrajowcom odwiedzającym go z powodów kulturowych przydzielono osobne wejścia. Teraz turyści zagraniczni są bezpośrednio kierowani na górną kondygnację galerii, nie mając możliwości zwiedzania dolnej części meczetu, pokrytej dywanem.

Najważniejszą zmianą jest ponowne wprowadzenie opłaty wstępu dla turystów. Bilety do Hagii Sophii w 2024 roku kosztują 25 euro. Kurs wymiany euro na turecką lirę stosowany jest zgodnie z polityką zarządzania i można go zobaczyć na kasecie biletowej/na terenie zwiedzania.

Kasa biletowa znajduje się naprzeciwko Fontanny Ahmeda III, a wejście do zabytku dedykowane turystom znajduje się pod minaretem Beyazyda II. Zarówno brama wejściowa, jak i kasa biletowa, znajdują się w pobliżu bramy cesarskiej Muzeum Pałacu Topkapı.

Wstęp jest bezpłatny dla dzieci do lat 8, pod warunkiem że są w towarzystwie osoby dorosłej i przedstawią ważny paszport lub dowód tożsamości

Dzięki zastosowaniu systemu kodów QR, zaimplementowanego w meczecie, odwiedzający mogą uzyskać informacje audio w 23 językach, korzystając ze swoich telefonów komórkowych z podłączonymi słuchawkami, nie przeszkadzając tym samym osobom modlącym się na dolnej kondygnacji meczetu.

Etykieta i zasady zwiedzania Hagii Sophii

Zwiedzanie wnętrza meczetu wymaga przestrzegania ogólnych zasad etykiety, związanych z ubiorem we wnętrzu świątyni muzułmańskich.

Zwiedzając meczet należy mieć na sobie czyste i schludne ubranie, nieodsłaniające ud, ramion, a w przypadku kobiet także dekoltu oraz włosów. Rękaw koszulki powinien sięgać co najmniej do połowy górnego ramienia a spódnica przekraczać linię kolan. Surowo zabronione jest zwiedzanie muzułmańskiej świątyni w szortach, spódniczkach typu mini, koszulkach bez rękawów oraz w jakimkolwiek obuwiu. Chusty i odzież ochronna są dostępne w kasie biletowej meczetu, za niewielką opłatą.

Ponieważ Hagia Sophia jest miejscem kultu, niewskazane jest przyglądanie się lub robienia zdjęć modlącym się muzułmanom. Należy także pamiętać o zachowaniu ciszy.

Zagraniczni obywatele, będące wyznawcami islamu, powinni wejść do części modlitewnej meczetu główną bramą znajdującą się na Placu Hagia Sophia (Ayasofya Meydanı) przed czasem modlitwy. Część modlitewna meczetu jest zamknięta dla wiernych celem codziennego sprzątania i konserwacji od porannej modlitwy do godziny 10:00 rano.

Hagia Sophia – lokalizacja, godziny otwarcia, informacje praktyczne

• Hagia Sophia znajduje się na Placu Ayasofya, w dzielnicy Sultanahmet, Fatih, pod adresem: Sultan Ahmet, Ayasofya Meydanı No:1, 34122 Fatih/İstanbul,
• Hagia Sophia w 2024 roku jest otwarta dla zwiedzających codziennie od 09:00 do 19:30.
• Bilety wstępu, w cenie 25 euro, można nabyć wyłącznie w kasie biletowej, zlokalizowanej naprzeciwko Fontanny Ahmeda III.
• W miejskiej ofercie aktualnie nie ma dostępnych karnetów muzealnych, uprawniających do zwiedzania meczetu Hagia Sophia.

Jak dotrzeć do Hagii Sophii?

Dotarcie do Hagii Sophii w Stambule z różnych dzielnic miasta jest stosunkowo łatwe, ponieważ jest to jedna z najbardziej znanych i często odwiedzanych atrakcji nad Bosforem. Oto kilka praktycznych wskazówek dotyczących podróży do meczetu Hagia Sophia z różnych dzielnic:

• Sultanahmet: Hagia Sophia znajduje się w samym sercu dzielnicy Sultanahmet, więc jeśli już jesteś w tej okolicy, wystarczy przejść się w stronę zabytku pieszo, ciesząc się pięknem zabytkowej okolicy.
• Jeśli zamierzasz dotrzeć do Sultanahmet z innych części Stambułu, najlepiej skorzystać z tramwaju. Tramwaj T1 kursuje przez całą dzielnicę, a najbliższy przystanek to „Sultanahmet„.
• Taksim: Warto wsiąść do metra M2 (linia czerwona) i przejechać do stacji „Aksaray”, a następnie przesiąść się na tramwaj T1 w kierunku „Kabataş” i wysiąść na przystanku „Sultanahmet”.
• Beşiktaş lub Kadıköy: Warto skorzystać z tramwaju T1 w kierunku Sultanahmet, wysiadając na przystanku „Sultanahmet”. Alternatywnie, jeśli preferujesz bardziej malowniczą trasę, warto wziąć prom z Beşiktaş do Eminönü, a stamtąd przesiąść się na tramwaj T1 do Sultanahmet.