Dworzec Haydarpaşa Garı to jedno z najbardziej symbolicznych i wielowarstwowych miejsc w Stambule. Przez dekady był bramą miasta na Azję, punktem startowym legendarnych podróży kolejowych i świadkiem kluczowych momentów historii Turcji. Dziś znajduje się w trakcie jednej z najbardziej złożonych renowacji w kraju – łączącej dziedzictwo kolejowe, archeologię i nowoczesną kulturę.
Historia dworca Haydarpaşa – od Imperium Osmańskiego do XXI wieku
Pierwszy dworzec kolejowy Haydarpaşa uruchomiono 22 września 1872 roku, za czasów Imperium Osmańskiego. Nazwa pochodzi od Hadım Haydar Paszy. Budynek ten uległ poważnym zniszczeniom podczas trzęsienia ziemi w 1894 roku i został odbudowany.
Obecny, monumentalny gmach powstał na początku XX wieku. Zaprojektowali go niemieccy architekci Otto von Kühlmann i Hellmuth Cuno, a oficjalne otwarcie nastąpiło 4 listopada 1909 roku, za panowania sułtana Abdülhamida II. Dworzec stał się punktem początkowym linii Stambuł–Bagdad i jednym z najważniejszych węzłów transportowych imperium.
Moje książki o Stambule i całej Turcji
Odkryj ze mną Turcję i zaplanuj swoją niezapomnianą podróż
To stąd wyruszały legendarne pociągi, takie jak Doğu Ekspresi, Başkent Ekspresi, Fatih Ekspresi czy Kurtalan Ekspresi, które przez dekady łączyły Stambuł z Anatolią.
Niesamowite fundamenty – dworzec zbudowany na wodzie
Jednym z najbardziej niezwykłych faktów dotyczących Haydarpaşa jest sposób jego posadowienia. Dworzec wzniesiono na terenie rekultywowanym, odebranym morzu.
Aby utrzymać masywną neoklasycystyczną konstrukcję wbito około 1000–1100 drewnianych pali (każdy o długości 21 metrów), używając maszyn parowych.
Podczas współczesnych badań georadarowych okazało się, że do naszych czasów przetrwało jedynie około 200 pali. Oznacza to, że przez dziesięciolecia budynek stał na zaledwie jednej piątej pierwotnych podpór. Z tego powodu jednym z pierwszych etapów obecnej renowacji było wzmocnienie gruntu nowoczesną technologią, sięgającą nawet 24 metrów w głąb ziemi.
Katastrofy, pożary i niezwykła odporność
Dworzec Haydarpaşa wielokrotnie doświadczał dramatycznych wydarzeń:
- 1917 rok – pożar podczas I wojny światowej, spowodowany sabotażem amunicji.
- 1979 rok – eksplozja tankowca Independenta na Bosforze; fala uderzeniowa zniszczyła ołowiane witraże autorstwa Otto Linnemanna.
- 28 listopada 2010 roku – pożar dachu, który się zawalił, a czwarte piętro zostało całkowicie zniszczone. Symbolicznym detalem było zatrzymanie się obu tarcz zegarowych dokładnie o godzinie 15:17.
Zawieszenie ruchu kolejowego i społeczna walka o przyszłość
W związku z projektem Marmaray i budową linii kolei dużych prędkości:
- 19 czerwca 2013 roku zawieszono część usług kolejowych,
- 24 lipca 2014 roku ruch kolejowy w Haydarpaşa został całkowicie wstrzymany.
W tym samym czasie pojawiły się kontrowersyjne plany komercjalizacji terenu, m.in. projekt „Haydarpaşa Port”, zakładający budowę hoteli, centrum handlowego i 7 wieżowców, kosztem dalszego zasypywania morza.
Przez ponad 10 lat organizacje społeczne, w tym Haydarpaşa Dayanışması, prowadziły intensywną walkę o zachowanie dworca jako przestrzeni publicznej i transportowej. W efekcie w 2006 roku teren został uznany za Historyczny i Miejski Obszar Chroniony.
Archeologia w sercu dworca – Körler Kenti
Podczas najnowszych prac renowacyjnych dokonano jednego z najważniejszych odkryć archeologicznych po azjatyckiej stronie miasta. Odkryto pozostałości starożytnego Kalkedonu, znane jako Körler Kenti („Miasto Niewidomych”).
To odkrycie doprowadziło do decyzji o stworzeniu: archeoparku oraz muzeum archeologicznego, które wypełni wieloletnią lukę muzealną po anatolijskiej stronie Stambułu.
Haydarpaşa obecnie i w 2026 roku – hybrydowa przyszłość
Dworzec znajduje się obecnie w trakcie kompleksowej renowacji prowadzonej na podstawie protokołu podpisanego 15 sierpnia 2024 roku pomiędzy Ministerstwem Kultury i Turystyki a TCDD.
Kluczowe założenia na lata 2025–2026:
- Renowacja i wzmocnienie konstrukcji – proces długofalowy.
- Zachowanie funkcji transportowej – obsługa Pociągów Dużych Prędkości (YHT).
- Centrum Kultury i Sztuki – wystawy, wydarzenia plenerowe, centrum sztuk performatywnych.
- Biblioteki – nowoczesna, cyfrowa, dziecięca oraz tradycyjne şifahane.
- Muzeum archeologiczne i archeopark – integracja historii starożytnej i przemysłowej.
