Usytuowany w południowo-wschodniej Turcji, obszar archeologiczny Göbekli Tepe jest uznawany przez specjalistów za najstarsze miejsce kultu stworzone przez człowieka. To tajemnicze starożytne sanktuarium powstało co najmniej 11,5 tysiąca lat temu, co czyni je około 7 tysięcy lat starszym od egipskich piramid i 6 tysięcy lat starszym od Stonehenge. Odkrycie Göbekli Tepe wskazuje na konieczność rewizji historii neolitu w Eurazji. Sprawdź to wyjątkowe stanowisko archeologiczne, które fascynuje badaczy i pasjonatów historii!

Göbeklitepe pigułce

• Lokalizacja: Göbekli Tepe to stanowisko archeologiczne zlokalizowane w regionie Anatolii Południowo-Wschodniej w Turcji.
• Okres zamieszkania: Osada była zamieszkana od około 9500 do co najmniej 8000 lat p.n.e., w okresie neolitu przedceramicznego.
• Struktury megalityczne: Zlokalizowane w tym miejscu duże, okrągłe struktury zawierają olbrzymie kamienne filary, uważane za najstarsze znane megality.
• Detale antropomorficzne: Filary często ozdobione są antropomorficznymi detalami i rzeźbionymi reliefami dzikich zwierząt, co dostarcza rzadkich wglądów w prahistoryczną religię i ikonografię tego okresu.
• Wysokość i powierzchnia: Wzgórze ma 15 m wysokości i zajmuje obszar 8 hektarów.
• Neolityczna rewolucja: Göbekli Tepe jest powiązane z neolityczną rewolucją w Azji Południowo-Zachodniej, gdzie pojawiły się najstarsze trwałe osiedla ludzkie na świecie.
• Debata nad rolnictwem: Miejsce to odgrywa ważną rolę w debacie nad neolityczną rewolucją, czy rolnictwo było przyczyną osiedlenia się ludzi, czy też osiedlanie się prowadziło do rolnictwa.
• Interpretacja współczesna: Aktualni badacze interpretują Göbekli Tepe jako osadę, opierając się na znaleziskach, takich jak struktury mieszkalne, instalacje dostaw wody i narzędzia neolityczne związane z użytkowaniem domowym.
• Cel megalitycznych obiektów: Mimo badań, nadal nie ustalono jednoznacznego celu olbrzymich obiektów megalitycznych; niektóre interpretacje wskazywały na cele sakralne.
• W 2018 roku Göbekli Tepe zostało uznane przez UNESCO za światowe dziedzictwo kulturowe ze względu na wyjątkową wartość jako „jedno z pierwszych przejawów monumentalnej architektury stworzonej przez człowieka”.
• Do 2021 roku odkryto mniej niż 5% powierzchni stanowiska.

Odkrycie Göbekli Tepe

Wykopaliska na obszarze Göbekli Tepe (z tur. Wybrzuszone Wzgórze) rozpoczęto w pierwszej połowie lat 90. XX wieku. Ekipa archeologów dowodzona przez profesora Klausa Schmidta z Niemieckiego Instytutu Archeologicznego niemalże natychmiast rozpoznała, że ma do czynienia z pozostałościami prehistorycznymi, a nie – jak zakładano od lat 60. – ruinami bizantyjskiego lub islamskiego cmentarza. W ciągu pierwszych kilkunastu lat prac archeologicznych przebadano zaledwie 5% obszaru, który liczy 300 x 300 metrów. Prace archeologiczne na obszarze Göbekli Tepe potrwają jeszcze co najmniej kilkadziesiąt lat.

Osobliwe wizerunki zwierząt i najstarsze w dziejach ludzkości wyobrażenia bogów

Czym w rzeczywistości jest Göbekli Tepe? Na obszarze wykopalisk podziwiać można skupisko kamiennych kręgów, spośród których każdy jest otoczony wysoką ścianą, poprzecinaną filarami. W środku kręgów znajdują się dwa monolityczne, pięciometrowe filary. Te ostatnie pokryte są tajemniczymi płaskorzeźbami, przedstawiającymi sylwetki zwierząt. Uważa się, że osobliwe stworzenia pełniły symboliczną funkcję strażników kręgów. Monolityczne filary zdaniem archeologów przypominają istoty ludzkie, stanowiąc prawdopodobnie najstarsze wyobrażenia bogów. Co ciekawe, filary ważą około 16 ton i musiały zostać przetransportowane przez starożytnych mieszkańców na wzgórze o wysokości 760 m n.p.m. wyłącznie siłą ich rąk. Niezwykłości temu odkryciu dodaje fakt, że Göbekli Tepe powstało w czasach poprzedzających wynalezienie pisma, metalurgii, ceramiki i koła.

Kim byli pierwsi mieszkańcy Göbekli Tepe?

Według ekspertów początkowo „Wybrzuszone Wzgórze” okresowo zamieszkiwały grupy zbieraczy-myśliwych, stanowiące społeczeństwo przedrolnicze. Rozmiar oraz imponujące płaskorzeźby dowodzą, że budowniczy Göbekli Tepe do perfekcji opanowali zdolność obróbki kamienia oraz rzeźbienia w nim. Zdaniem badaczy ówczesne ludy stworzyły świątynię oraz zorganizowaną religię i osiedlali się tu na kilka miesięcy w roku. Dopiero w późniejszym okresie postanowili zostać tu na stałe, a z uwagi na zapotrzebowanie na żywność rozpoczęli uprawę zboża. Odkrycie z Turcji stanowi zatem zaprzeczenie powszechnie znanej teorii o ewolucji ludzkości.

Choć wykopaliska nadal kryją przed badaczami wiele tajemnic, archeolodzy pracujący na miejscu wykluczyli jakoby stanowisko archeologiczne miało pełnić funkcje mieszkalne. Profesor Klaus Schmidt jest pewien, że mieściła się tu świątynia, w której odbywały się rytualne ceremonie. Zdaniem włoskiego astrofizyka Giulio Magliego, w świątyni praktykowano kult Syriusza – najjaśniejszej i jednej z najbliższych gwiazd południowego nieba, położonej w gwiazdozbiorze Wielkiego Psa. Według innych naukowców w świecie neolitycznym nie funkcjonował jeszcze podział na sacrum i profanum, a co za tym idzie nie mogło być mowy o świątyni we współczesnym rozumieniu tego słowa. Teoria ta wydaje się mieć jednak najmniej zwolenników, a większość badaczy jest przekonana o tym, że odwiedzając Göbekli Tepe, mamy niecodzienną okazję obcować z najstarszym na świecie sanktuarium, stworzonym przez człowieka.

Punkt zwrotny w rozwoju kultury

Odkrycie Göbeklitepe podważa powszechną teorię, wskazującą, że to rolnictwo pozwoliło człowiekowi na osiadły tryb życia, rozwój religii oraz budowanie świątyń. Badania, które prowadzone są w Turcji przedstawiają kulturową ewolucję w zupełnie nowym świetle, wskazując na konieczność napisania starożytnej historii na nowo. Nie bez powodu miejsce to określane jest więc punktem zwrotnym lub punktem zerowym w rozwoju kultury.

W 2018 roku Göbeklitepe wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a 2019 został okrzyknięty w Turcji „Rokiem Göbeklitepe„. Tym samym, władze kraju dokładają starań, by zwrócić uwagę zagranicznych turystów na to niezwykle interesujące i ważne w dziejach ludzkości miejsce.

Dojazd i zwiedzanie Göbekli Tepe

Göbekli Tepe leży w dzielnicy Örencik, zlokalizowanej 20 km od centrum urokliwego miasta Şanlıurfa. Planując odwiedziny stanowiska archeologicznego, warto zatrzymać się właśnie w tym mieście i przy okazji zwiedzić wiele interesujących miejsc w centrum. My zatrzymaliśmy się w hotelu Hilton Garden Inn Sanliurfa, którego lokalizacja, komfort i przepyszna turecka kuchnia zasługują na duże uznanie.

Najlepszym sposobem na dotarcie do Göbekli Tepe jest wypożyczenie samochodu lub skorzystanie z komunikacji miejskiej. Trasę obsługuje bus nr 100 (łatwy do rozpoznania za sprawą napisu Şanlıurfa-Göbeklitepe), odjeżdżający z przystanku „Abide”. Bilet należy zakupić u kierowcy. Autobus odjeżdża o godz. 10:00 oraz 12:00, a wraca o 16:00 i 18:00.

W okresie 15 kwietnia – 2 października miejsce można zwiedzać codziennie w godzinach 8:00 – 19:00. Między 3 października a 14 kwietnia stanowisko archeologiczne jest czynne w godzinach 8:00 – 17:00. W 2023 roku cena biletu dla jednej osoby wynosi 450 TL. Na obszarze muzeum kursują małe (i zwykle przepełnione) busy, które dowożą odwiedzających na wzgórze. Bilety do stanowiska archeologicznego można zakupić również online – TUTAJ.

Dziękujemy Biuru Radcy ds. Kultury i Informacji Ambasady Turcji, które współorganizowało nasz pobyt w południowo-wschodniej Anatolii.