Poruszanie się po tętniącym życiem Stambule, zamieszkiwanym przez ponad 15 milionów mieszkańców, na obszarze przekraczającym 5 712 km2, wymaga efektywnego i wszechstronnego systemu transportu publicznego. Od złożonej sieci autobusowej po różnorodne systemy kolejowe, kolejki linowe i usługi morskie, infrastruktura transportu publicznego nad Bosforem łączy rozległe dzielnice i ułatwia poruszanie się po tureckiej metropolii. Ten artykuł stanowi podsumowanie informacji o transporcie miejskim w Stambule oraz zasadach korzystania z jego usług.
Historia transportu w Stambule
Historia transportu w Stambule to podróż w czasie, której początki sięgają 30 sierpnia 1869 roku, kiedy podpisano umowę na budowę systemu tramwajowego w ówczesnej stolicy Imperium Osmańskiego. To było przełomowe wydarzenie, które zwiastowało erę nowoczesności w komunikacji miejskiej. Konstantin Krepano Efendi z jego „Société des Tramways de Constantinople” otrzymał koncesję na czterdzieści lat, otwierając drogę dla pierwszych tramwajów zaprzężonych w konie, które ruszyły na tory w 1871 roku.
Od tamtego czasu Stambuł doświadczył wiele transformacji w dziedzinie transportu. W 1914 roku sieć tramwajowa została zelektryfikowana, a miasto rozkwitało pod wpływem nowych technologii. Podziemna kolejka linowa Tünel, druga najstarsza na świecie, zapewniała szybkie połączenie między Pera a Galata, podczas gdy promy już od 1837 roku przewoziły pasażerów przez Bosfor, zapewniając międzykontynentalną podróż między Azją a Europą.
W 1926 roku rozpoczęto nową erę w transporcie, wprowadzając na ulice Stambułu autobusy, które szybko stały się nieodłącznym elementem miejskiego krajobrazu.
Współcześnie, po licznych przemianach i modernizacjach, transport w Stambule nadal ewoluuje, zapewniając mieszkańcom i turystom nowoczesne i wygodne sposoby podróżowania po tym niezwykle fascynującym mieście nad Bosforem. Nowe linie i przystanki systematycznie przybywają tu niemalże w mgnieniu oka, dzięki czemu poruszanie się po, będącej domem dla ponad 15 milionów osób, metropolii nie jest tak trudne, jak mogłoby się pozornie wydawać!
Rodzaje transportu miejskiego w Stambule
Metro w Stambule
Historia metra w Stambule sięga roku 1989, kiedy to uruchomiono linię M1. Od tego czasu sieć metra rozrosła się i obecnie składa się z 11 linii: M1ᴀ, M1ʙ, M2, M3, M4, M5, M6, M7, M8, M9 i M11. Metro w Stambule stale się rozbudowuje. Obecnie liczy 158 stacji, z czego 102 znajdują się na stronie europejskiej miasta, a 56 na azjatyckiej. Całkowita długość tras sięga 243,3 kilometra, co sprawia, że Stambuł jest jednym z miast posiadających jedną z najdłuższych sieci metra na świecie.
- Linia M1: Yenikapı ↔ Atatürk Havalimanı oraz Yenikapı ↔ Kirazlı.
- Linia M2: Yenikapı ↔ Hacıosman.
- Linia M3: Bakırköy Sahil ↔ Kayaşehir Merkez.
- Linia M4: Kadıköy ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı.
- Linia M5: Üsküdar ↔ Samandıra Merkez.
- Linia M6: Levent ↔ Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü.
- Linia M7: Yıldız ↔ Mahmutbey.
- Linia M8: Bostancı ↔ Parseller.
- Linia M9: Ataköy ↔ Olimpiyat.
- Linia M11: Gayrettepe ↔ Arnavutköy Hastane.
Tramwaje w Stambule
Tramwaje to ważny element miejskiego transportu nad Bosforem, zapewniający wygodne podróże zarówno mieszkańcom, jak i turystom. Sieć tramwajowa składa się z czterech linii: T1, T4, T5 i T6. Linie T1 i T4 są najstarsze, pierwsza z nich otwarta została w 1992 roku, a druga w 2007 roku. Pozostałe dwie linie, T5 i T6, zostały uruchomione w 2021 i 2024 roku. Tramwaje kursują głównie po wydzielonych torowiskach, często również korzystają z podniesionych, metro-podobnych torowisk, co pozwala na szybką i sprawną podróż.
Linia T1 jest jedną z najpopularniejszych tras tramwajowych, łączącą wiele kluczowych miejsc w mieście. Rozpoczyna się w dzielnicy Bağcılar, leżącej na północnym zachodzie miasta, a kończy w Kabataş. Podczas podróży, linia T1 przecina Stambuł od zachodu na wschód, zapewniając dostęp do licznych historycznych i turystycznych atrakcji. Trasa prowadzi przez Zeytinburnu, przy brzegu Morza Marmara, wzdłuż murów bizantyjskich w Topkapı, a następnie kieruje się na wschód przez Yusufpaşa/Aksaray i Wielki Bazar, aby dotrzeć do Sultanahmet – historycznego centrum Starego Stambułu. Następnie linia kontynuuje podróż do Sirkeci i Eminönü, przechodząc przez Most Galata nad Złotym Rogiem, aż do placu Karaköy, a finalnie przystanku Kabataş.
Wszystkie tramwaje kursujące na popularnej, turystycznej trasie T1 są niskopodłogowe oraz klimatyzowane. Każdy skład tramwajowy składa się z dwóch wagonów. W godzinach szczytu takie dwuwagonowe tramwaje mogą być ze sobą sprzężone, tworząc czterowagonowy skład.
Międzykontynentalna szybka kolej podziemna Marmaray
Marmaray to nie tylko linia komunikacyjna, ale także znaczące inżynieryjne osiągnięcie, łączące dwie części Stambułu poprzez podmorski tunel. Całkowita długość linii wynosi 76,6 kilometra, biegnąc od Halkalı po stronie europejskiej, do Gebze po stronie azjatyckiej, wzdłuż północnego brzegu Morza Marmara. Projekt ten jest kluczowym elementem infrastruktury transportowej miasta, zapewniając szybkie i wygodne połączenie między dwoma kontynentami. Tunel Marmaray jest także zintegrowany z innymi środkami transportu publicznego w Stambule, takimi jak metro i sieć Metrobus, poprzez liczne węzły przesiadkowe. Ponadto, jest on również połączony z siecią szybkich pociągów YHT do Ankary, Eskişehiru i Konyi, oraz z międzynarodowymi pociągami do Sofii w Bułgarii, które odjeżdżają z Halkalı. Dzięki temu Marmaray nie tylko ułatwia podróż mieszkańcom i turystom, ale także umożliwia szybkie połączenie Stambułu z innymi ważnymi miejscami w Turcji i za granicą.
Marmaray obejmuje odcinek o łącznej długości 76,6 km, w tym tunel o długości 13,6 km. Najgłębszy punkt tunelu znajduje się na głębokości 60,46 m. Marmaray posiada łącznie 37 stacji naziemnych i 3 podziemne, z łączną liczbą 440 wagonów pasażerskich, które osiągają maksymalną prędkość 100 km/h.
Metrobusy nad Bosforem
Marmaray (tur. Metrobüs) to innowacyjny system szybkiego transportu publicznego (BRT) w Stambule, obejmujący trasę o długości 52 km z 44 stacjami. Trasa ta przebiega wzdłuż głównej drogi pierścieniowej miasta, łącząc Avcılar, Zincirlikuyu oraz Most Bosforski z Söğütlüçeşme. Metrobüs korzysta z dedykowanych pasów autobusowych niemal na całej długości trasy, umożliwiając szybkie i wydajne podróże dla około miliona pasażerów dziennie.
Stambulski Metrobüs oferuje sześć głównych linii obsługujących różne części trasy, a także nocną usługę na trasie Beylikdüzü – Söğütlüçeşme. System ten umożliwia szybkie podróże między dzielnicami Stambułu, z częstotliwością odjazdów co kilka minut w godzinach szczytu. Metrobüs jest niezwykle istotnym elementem infrastruktury transportowej Stambułu, przyczyniając się do płynności komunikacji miejskiej nad Bosforem.
Autobusy w Stambule
Flota autobusowa Stambułu to zróżnicowane zespoły pojazdów, które pełnią kluczową rolę w codziennym funkcjonowaniu miasta. W sumie jest ich 4 012, wyprodukowanych przez renomowane firmy takie jak MAN, Ikarus, Mercedes-Benz, BMC, Phileas, Otokar, Temsa i Güleryüz. Te różnorodne autobusy przewożą miliony pasażerów każdego dnia. Wspólnie tworzą nieodłączną część infrastruktury transportowej Stambułu, umożliwiając mieszkańcom podróże zarówno w obrębie miasta, jak i na jego obrzeża.
Funikulary
Prawdziwą perełką i atrakcją w bogatej siatce stambulskiego transportu są podziemne kolejki linowe – funikulary. Najciekawszą z nich jest F2 Karaköy – Beyoglu Tarihi Tünel. Jest to najstarsza linia metra w kontynentalnej Europie i druga na świecie po Londynie. Tünel ma 573 m długości, z różnicą wysokości wynoszącą 60 m i brak stacji pośrednich między Karaköy a placem Tünel. Linia ta jest w ciągłej eksploatacji nieprzerwanie od 1875 roku. Początkowo Tünel był napędzany parą, z dwoma drewnianymi pociągami kursującymi po równoległych torach. Został zmodernizowany w 1971 roku. Obecnie linia jest jednotorowa z pętlą przejazdową, zasilana elektrycznie i poruszająca się na oponach z odnowionymi pojazdami. Podróż z Karaköy do Galaty trwa około 1,5 minuty.
Druga nowoczesna linia podziemnej kolejki linowej kursuje to F1 Taksim-Kabatas Füniküler Hattı i została uruchomiona w czerwcu 2006 roku. Kolejka łączy przystanek tramwajowy w Kabataş z dużą stacją metra na placu Taksim. Ma około 600 metrów długości i w 110 sekund pokonuje około 60 metrów wzniesienia.
Trzecia linia funikularów nad Bosforem to F3 Seyrantepe-Vadistanbul Füniküler Hattı. Trasa została otwarta 29 października 2017 roku. Linia ta pokonuje trasę o długości 750 metrów między Seyrantepe a Vadistanbul, w około 2,5 minuty. Pomiędzy godziną 07:20 a 23:10 w godzinach szczytu kursuje ona co 10 minut, wykonując średnio 100 kursów dziennie. W październiku 2022 roku uruchomiona została linia kolejki linowej F4 Bogaziçi Ü./Hisarüstü-Asiyan Füniküler Hattı, łącząca się z linią M6 przy Uniwersytecie Boğaziçi.
Kolejki linowe – teleferik
Kolejki linowe, znane również jako gondole oraz teleferik, stanowią kolejny rodzaj transportu w Stambule. Pierwsza z nich to linia TF1 Maçka-Taskısla Teleferik Hattı, zbudowana w 1993 roku. Linia ta znajduje się nad Parkiem Demokracji, w dolinie między Taksim a Maçka. Łączy hotele Hilton Istanbul Bosphorus z jednej strony z Parksa Hilton i Swissotel The Bosphorus z drugiej strony. Kolejka linowa ma długość 333 m i przewozi dziennie około 1000 pasażerów w dwóch kabinach z sześcioma miejscami siedzącymi. Podróż trwa trzy minuty.
Druga linia kolejki linowej, TF2 Eyüp-Piyer Loti Teleferik Hattı, została otwarta w 2005 roku między historyczną dzielnicą Eyüp a malowniczym wzgórzem Pierre Loti. Kolejka linowa, zbudowana przez włoską firmę Leitner Ropeways Co. z Grupy Leitner, była najdroższą linią kolejki linowej w Turcji, kosztującą 5 milionów euro.
Promy pasażerskie
Łodzie pływały po wodach Bosforu od tysięcy lat, i aż do otwarcia pierwszego mostu nad Bosforem w 1973 roku, były jedynym środkiem transportu między europejską a azjatycką częścią Stambułu. Dzisiaj promy nadal pełnią rolę kluczowego połączenia transportowego dla wielu tysięcy mieszkańców, turystów i pojazdów każdego dnia.
Obecnie w Stambule działają trzej główni operatorzy promowi: miejska firma Şehir Hatları, odpowiedzialna za obsługę tradycyjnych promów (tur. vapur); prywatna firma İstanbul Deniz Otobüsleri (İDO), która zapewnia szybkie połączenia miejskie i międzymiastowe oraz prywatna firma Turyol, specjalizująca się głównie w połączeniach miejskich. Promy Şehir Hatları kursują na 32 trasach, obsługując 53 przystanie na brzegach Bosforu oraz na Wyspach Książęcych. Najstarszy prom wciąż znajdujący się w eksploatacji, Paşabahçe, został zbudowany w Tarento we Włoszech w 1952 roku.
Stambulscy operatorzy promowi
- Şehir Hatları – największym i najstarszym operatorem promów w mieście jest miejska firma Şehir Hatları. Założona w 1851 roku, obsługuje charakterystyczne dla miasta białe i pomarańczowe promy (vapurlar). Obecnie firma ta posiada 30 promów, kursujących między 53 przystaniami na 32 trasach, obsługując obie strony Bosforu oraz Wyspy Książęce. W 2023 roku Şehir Hatları przewiozło 40 milionów pasażerów.
- İstanbul Deniz Otobusleri, İDO – obsługuje kombinację szybkich promów pasażerskich typu katamaran oraz promów samochodowych w Stambule oraz na Morzu Marmara do prowincji takich jak Bursa i Yalova. İdo zostało założone w 1987 roku. Obecnie utrzymuje flotę 26 szybkich promów pasażerskich i 22 promów samochodowych, obsługujących 21 przystani w całym regionie Marmara.
- Turyol – prywatna firma oferuje częste połączenia na trasach z Eminönü, Kabataş, Beyoğlu i Karaköy do przystani w m.in. Üsküdar, Haydarpaşa i Kadıköy.
Istanbulkart – karta miejskiego transportu w Stambule
Istanbulkart to miejska karta transportu publicznego, umożliwiająca korzystanie ze wszystkich rodzajów transportu w Stambule (wszystkie one nie akceptują gotówki). W przeciwieństwie do tradycyjnych papierowych biletów jednorazowych, Istanbulkart może być wielokrotnie doładowywana (aczkolwiek, zdarzają się limity) i używana przez więcej niż jedną osobę, o ile posiada wystarczającą ilość kredytów. Jest niewielkich rozmiarów, przypomina zwykłą kartę płatniczą, więc bez problemu zmieści się w kieszeni czy portfelu. Kartę odbija się każdorazowo przy specjalnych bramkach, dostępnych na wszystkich stacjach transportu publicznego w Stambule lub we wnętrzach autobusów (bezpośrednio przy stanowisku kierowcy).
Karta jest doładowywana przedpłaconymi środkami. Można na nią wpłacić dowolną kwotę do 500 TL, uzależnioną od liczby planowanych podróży i odległości. To wygodne rozwiązanie, które eliminuje konieczność stania w kolejkach przed wejściem do środka transportu. Korzystając z Istanbulkart, otrzymuje się 40% zniżki na opłaty za każdy rodzaj transportu, w stosunku do ceny jednorazowego przejazdu na bilecie kartonikowym.
Karty można nabyć w charakterystycznych żółtych biletomatach Biletmatik, dostępnych na dużych węzłach komunikacyjnych i stacjach metra, w cenie 70 TL (dane z 2024 roku). Pozostała kwota zostanie zdeponowana na karcie. Następnie karty można doładować kwotą do 500 TL w tych samych automatach.
Turystyczna karta Istanbul City Card
Począwszy od 2022 roku, Istanbulkart jest dostępna także w specjalnych wersjach i opcjach dla turystów. Istanbul City Card umożliwia nieograniczone przejazdy na okres od jednego do 15 dni oraz dostęp do autobusów turystycznych, znanych jako autobusy „hop-on, hop-off”. Karta aktywuje się automatycznie przy pierwszym użyciu i nie wymaga doładowywania. Można ją kupić osobno lub w zestawie z Istanbul Tourist Pass, co pozwala na korzystanie z wielu atrakcji turystycznych w mieście bez dodatkowych opłat i stania w kolejkach. Karty turystyczne można nabyć w ponad 30 lokalizacjach, głównie tych odwiedzanych przez turystów, za pomocą specjalnych biletomatów. Można je także kupić online, a wówczas zostaną dostarczone do hotelu przed zameldowaniem się. Po wykorzystaniu okresu ważności, karta zostaje zablokowana i można ją zachować jako pamiątkę.
