W tureckim kalendarzu nie ma dnia o równie silnym ładunku emocjonalnym jak 29 października. To właśnie wtedy, każdego roku, w Turcji i w Tureckiej Republice Cypru Północnego rozbrzmiewają salwy armatnie, miasta stroją się w czerwone flagi, a na ulicach gromadzą się tłumy uczestniczące w paradach z pochodniami. Cumhuriyet Bayramı, czyli Święto Republiki, upamiętnia moment, w którym Turcja zmieniła swój ustrój – przechodząc od monarchii osmańskiej do republiki.
Święto to jest fundamentem współczesnej tożsamości państwa i jednym z najważniejszych dni w tureckiej przestrzeni publicznej.
Narodziny Republiki – od upadku Imperium do nowej epoki
Jeszcze na początku XX wieku Anatolia była częścią osmańskiego świata, rządzonego przez monarchię absolutną, a później konstytucyjną. Po I wojnie światowej dawne struktury rozsypały się, a część terytoriów zajęły obce wojska. W takich realiach zaczęła się kształtować idea przejęcia decyzyjności przez naród, a nie przez dynastię. Narodowa Walka, prowadzona pod dowództwem Mustafy Kemala Paszy, sprawiła, że dawny układ sił przestał mieć rację bytu.
Moje książki o Stambule i całej Turcji
Odkryj ze mną Turcję i zaplanuj swoją niezapomnianą podróż
Momentem zwrotnym okazał się 23 kwietnia 1920 roku, kiedy w Ankarze zebrało się Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji. To tutaj po raz pierwszy padło stwierdzenie, że suwerenność należy nie do monarchy, lecz do obywateli. Kolejne lata zmieniały bieg historii: przyjęcie Ustawy o Organizacji Podstawowej, zniesienie sułtanatu w 1922 roku, dymisja rządu pod koniec października 1923 roku. W tej atmosferze zapadła decyzja o ustanowieniu nowego ustroju.
29 października 1923 roku Turcja oficjalnie stała się republiką. Kiedy w Ankarze padła salwa stu jeden strzałów, a ludzie do późnej nocy świętowali na ulicach, stało się jasne, że kończy się epoka Imperium Osmańskiego, a na jej miejscu rodzi się państwo z zupełnie nową wizją przyszłości.
Droga do święta narodowego
Pierwsze rocznice ogłaszano spontanicznie. Ludzie sami organizowali spotkania, dekorowali miasta, przygotowywali parady i wieczorne pochody. Dopiero rok później, w październiku 1924 roku, władze podjęły decyzję, aby wprowadzić jednolity sposób obchodów, przewidując oficjalny program, salwy armatnie i uroczyste ceremonie. Z czasem święto nabrało charakteru państwowego. 19 kwietnia 1925 roku uchwalono ustawę, która ustanowiła 29 października świętem narodowym – jednym z najważniejszych w kalendarzu Republiki.
Lata trzydzieste przyniosły porządkowanie systemu świąt państwowych, a wraz z nim decyzję, by właśnie Święto Republiki stało się głównym, centralnym wydarzeniem roku. W ten sposób idea republikańska trwale wpisała się w turecką przestrzeń publiczną.
Jak Turcja świętuje 29 października
Obchody 29 października w Turcji zaczynają się już dzień wcześniej. Gdy nadchodzi popołudnie 28 października, państwo przechodzi w rytm półtoradniowego święta. Ulice powoli nabierają uroczystego charakteru, a miejskie place wypełniają się błyskiem flag, czerwonym kolorem i przygotowaniami do wieczornych wydarzeń.
Rankiem 29 października powietrze przeszywa huk salw armatnich. W wielu tureckich miastach rozlega się symbolicznych dwadzieścia jeden strzałów, które otwierają oficjalną część uroczystości. Władze państwowe, wojsko, przedstawiciele instytucji publicznych i delegacje zagraniczne spotykają się na ceremoniach, które odbywają się zarówno na terenie Turcji, jak i w Tureckiej Republice Cypru Północnego oraz w tureckich placówkach dyplomatycznych na świecie.
W ciągu dnia na licznych stadionach organizowane są festyny i prezentacje artystyczne. To tradycja sięgająca pierwszych lat Republiki — dzieci i młodzież przygotowują pokazy taneczne, układy choreograficzne, przedstawienia teatralne i krótkie scenki historyczne. Często biorą w nich udział całe szkoły, a nauczyciele od tygodni planują choreografię i dekoracje. Atmosfera jest jednocześnie radosna i podniosła, a stadiony zamieniają się w scenę, na której kolejne pokolenia Turcji odgrywają własną interpretację narodowej historii.
Wieczorem do miast powracają tradycje najbardziej rozpoznawalne — fener alayları, czyli pochody z pochodniami. Kiedy zapada zmrok, tysiące osób gromadzi się na głównych ulicach, maszerując w rytm patriotycznych pieśni i trzymając w dłoniach zapalone pochodnie. W niektórych miejscach pochód to spokojny marsz rodzin, w innych — żywiołowy, energiczny strumień ludzi idących z flagami i portretami Atatürka. Całość tworzy charakterystyczny obraz świetlistych rzek wijących się przez miasta aż do późnych godzin nocnych.
W pierwszych latach republiki obchody miały jeszcze bardziej ceremonialny charakter. Do 1933 roku ograniczały się do jednego dnia i składały się z trzech stałych elementów: oficjalnej uroczystości z udziałem władz, parady państwowej oraz nocnego pochodu z pochodniami. W wielu miastach organizowano również Bale Republiki — eleganckie przyjęcia, podczas których miejscowa elita świętowała nowy ustrój. Ten rozbudowany model celebrowania zniknął z czasem, ale jego echo wciąż pobrzmiewa w współczesnych paradach i wieczornych marszach.
Dziesiąta rocznica – symboliczne przesłanie dla świata
W 1933 roku Turcja świętowała dziesięć lat Republiki. Atmosfera tamtych dni była wyjątkowa: całe państwo zaprezentowało, jak wiele zmieniło się w ciągu dekady reform. Obchody trwały trzy dni i zostały ogłoszone wolne od pracy, aby każdy mógł wziąć w nich udział. Na placach ustawiano kamienie pamiątkowe, a nowe przestrzenie miejskie otrzymywały nazwę Cumhuriyet Meydanı – Placu Republiki.
Najważniejszym momentem był słynny Onuncu Yıl Nutku – Mowa Dziesięciolecia Mustafy Kemala Atatürka, w której nazwał on Święto Republiki „największym świętem”. Właśnie wtedy republika przybrała swój symboliczny kształt i pokazała światu, że jest czymś więcej niż tylko systemem politycznym.
Stulecie Republiki – współczesna odsłona tradycji
Rok 2023 przyniósł obchody setnej rocznicy ogłoszenia Republiki. W całym kraju dominowało hasło Türkiye Yüzyılı – Wiek Turcji, a rocznicowe logo pojawiło się na budynkach, plakatach i w przestrzeni medialnej. W Stambule świętowano pod motywem Demokrasi Yüzyılı, a obchody łączyły współczesną narrację polityczną z symbolicznym odniesieniem do pierwszych dekad republiki.
W tym samym roku po raz pierwszy wykonano Marsz Stulecia (Yüzüncü Yıl Marşı) podczas obchodów Święta Zwycięstwa 30 sierpnia. Marsz szybko stał się jednym z najczęściej wykonywanych utworów w czasie wydarzeń rocznicowych.
Znaczenie 29 października dla współczesnej Turcji
Choć współczesne społeczeństwo tureckie jest zróżnicowane, a spojrzenie na reformy Atatürka bywa różne w zależności od regionu czy przekonań politycznych, w dniu 29 października różnice te wyraźnie się zacierają. Święto Republiki stało się symbolem wspólnej historii i momentem, w którym niemal cały kraj – bez względu na przekonania — celebruje wartości związane z wolnością i suwerennością narodu.
To dzień podsumowań, refleksji, ale też współczesnych emocji. Wystarczy zobaczyć fener alayları lub dzieci maszerujące z flagami na stadionach, by zrozumieć, jak głęboko republikański kalendarz zakorzenił się w codziennym życiu mieszkańców Turcji.
Obchody 102. rocznicy Republiki – mój udział w uroczystościach 2025 roku
Rok 2025 przyniósł kolejną ważną rocznicę – 102 lata od ogłoszenia Republiki Turcji. Tego dnia, z ogromną przyjemnością i poczuciem zaszczytu, miałam okazję uczestniczyć wraz z mężem w uroczystej recepcji zorganizowanej w Warszawie. W historycznym otoczeniu Arkad Kubickiego, wśród dźwięków tureckich muzyków i rozmów o współczesnych wyzwaniach obu krajów, wybrzmiewała atmosfera przyjaźni i wzajemnego szacunku. Jego Ekscelencja Ambasador Rauf Alp Denktaş, wraz z Panią Rachel Denktaş i zespołem Ambasady Turcji w Polsce, przygotowali wydarzenie pełne elegancji i symboliki. To dla mnie ogromna radość i wyróżnienie, że moje długoletnie działania na rzecz promocji Turcji nad Wisłą zostały ponownie zauważone. Każda taka uroczystość przypomina mi, jak żywa jest relacja łącząca oba kraje i jak ważne jest opowiadanie o Turcji z pasją, wiedzą i wdzięcznością wobec jej niezwykłej historii.
