Półwysep Gallipoli to fascynujący obszar położony w północno-zachodniej Turcji, w prowincji Çanakkale. Jego historia sięga starożytności. Nazwa 'Gallipoli’ to włoska forma greckiego 'Kallípolis’, co tłumaczy się jako 'piękne miasto’. To strategiczne miejsce, otoczone Morzem Egejskim i cieśniną Dardanele, odgrywało kluczową rolę w licznych wydarzeniach historycznych.
Choć zwycięstwo armii osmańskiej nad zjednoczonymi siłami Australii, Francji, Nowej Zelandii oraz Wielkiej Brytanii w kampanii o cieśninę Dardanele jest trudne do przecenienia, również dla Turków walki te były niezwykle trudne i obfitujące w śmierć niemal dziewięćdziesięciu tysięcy żołnierzy. Półwysep Gallipoli stanowi dziś miejsce kultu, a przez cały rok tłumnie odwiedzany jest przez mieszkańców wszystkich obszarów Turcji, jak i zagranicznych turystów, pragnących oddać hołd poległym.
Gallipoli – najważniejsze informacje
- Półwysep Gallipoli leży w południowej części wschodniej Tracji, w europejskiej części Turcji. Graniczy z Morzem Egejskim na zachodzie i cieśniną Dardanele na wschodzie.
- Nazwa Gallipoli to włoska forma greckiej nazwy Καλλίπολις (Kallípolis), co oznacza „piękne miasto”. Turecka nazwa półwyspu to Gelibolu.
- Półwysep miał znaczenie strategiczne w starożytności, goszcząc kilka znanych miast, takich jak Cardia, Pactya, Callipolis, Sestos i inne.
- W okresie rzymskim półwysep był areną sporów między Atenami a Macedonią. W 338 r.p.n.e. przeszedł pod kontrolę Filipa II Macedońskiego.
- Półwysep był częścią Cesarstwa Bizantyjskiego od jego powstania aż do 1356 r., kiedy to został zdobyty przez Turków. Po trzęsieniu ziemi w 1354 r. Turcy oblegli i zdobyli Gallipoli, co uczyniło go pierwszą osmańską twierdzą w Europie.
- Podczas I wojny światowej na półwyspie Gallipoli miała miejsce znana „Bitwa o Gallipoli” w 1915-1916, gdzie siły alianckie próbowały zdobyć strategiczne pozycje, ale zostały odparte przez Imperium Osmańskie.
- Podczas wojny grecko-tureckiej w 1920 r. Gallipoli zostało zajęte przez wojska greckie, ale ostatecznie wróciło pod panowanie tureckie w listopadzie 1922 r.
Cmentarze oraz pomniki Gallipoli
W związku z tym, że cały obszar to jednocześnie rezerwat przyrody, przepisy prawa dokładnie regulują wszelkie dodatkowe obiekty lokowane w okolicy. Przemierzając obszary Gallipoli, można natrafić na wiele cmentarzy oraz pomników upamiętniających kampanię dardanelską, z których największe wrażenie zrobił na mnie Pomnik Upamiętniający Męczenników Çanakkale oraz otaczający go Park Narodowy, zlokalizowany niemal na samym krańcu półwyspu, niedaleko miejscowości Seddülbahir, nad zatoką Morto oraz na wzgórzu Hisarlik.
Do tego niezwykłego miejsca z azjatyckiego brzegu najłatwiej dotrzeć promem, kierując się do portu Kilitbahir, by następnie stamtąd złapać dolmusz zmierzający bezpośrednio na skraj półwyspu. Ta – trwająca zaledwie niecałą godzinę – mini-podróż była moim celem od momentu, gdy płynąc na wyspę Bozcaada, z daleka ujrzałam ten gigantycznych rozmiarów pomnik, dumnie wznoszący się nad brzegiem lądu. Twórcy projektu tej ponad czterdziestometrowej budowli to Doğan Erginbaş, Ismail Utkular oraz Ertuğrul Barla, będący zwycięzcami oficjalnego konkursu na projekt monumentu.
Kamienny gigant ku pamięci poległych
Konstrukcja pomnika urzekła mnie swoją prostotą i siłą wyrazu, jak gdyby tureccy architekci za kierunkowskaz przyjęli słynne minimalistyczne sentencje Miesa van der Rohe „Mniej znaczy więcej”oraz Adolfa Loosa „Ornament to zbrodnia”. Być może właśnie z powodu braku – tak charakterystycznego dla tureckiej kultury ornamentu oraz zdobnictwa – spacerując po terenie parkowym można odnieść wrażenie, iż przypomina on swoją prostotą oraz układem europejskie place publiczne. Dyscyplina wobec nadmiernego detalu, płaskie powierzchnie manifestujące nowoczesność, surowość materiału to w końcu cechy będące prawdziwą rzadkością w orientalnej tradycji architektury wschodu.
Miejsce, które warto odwiedzić
U stóp pomnika powołano również Muzuem Wojenne, którego kolekcja zawiera broń oraz przedmioty znalezione na polu bitwy, jak również fotografie odnoszące się do tamtych wydarzeń. Otwarcia muzeum dokonała Królowa Elżbieta II podczas swojej wizyty w Turcji w roku 1971 (z okazji obchodów kolejnej rocznicy lądowania wojsk alianckich w Zatoce Anzac), jednak w roku 2006 w wyniku trzęsienia ziemi placówka muzealna, pozostająca pod opieką Dyrekcji Muzeum w Çanakkale, została czasowo zamknięta.
Przemierzając przestrzeń Parku Narodowego odniosłam wrażenie, że nad tym miejscem unosi się swojego rodzaju duch modernizmu, co przejawia się nie tylko w nowoczesnym stylu samego pomnika, ale także w dbałości o układ przestrzenny pozostałych obiektów, w tym również znajdującego się w przestrzeni parku militarnego cmentarza, na którym pochowano 600 poległych żołnierzy tureckich. Spacerując po parku nie sposób nie zwrócić uwagi na jego malowniczą lokalizację oraz wkomponowaną w nią jednolitą kolorystykę pomników, doskonale współgrającą z zielenią tutejszej roślinności.
Intrygującym obiektem znajdującym się w centralnej części cmentarza jest konstrukcja imitująca znicz, której element centralny stanowią skręcone spiralnie białe oraz niebieskie lampki. Bogate zdobnictwo oraz wyszukany wzór konstrukcji nieszczególnie pasuje do surowości oraz prostoty reszty terenu, jednak jako obiekt sam w sobie z pewnością wart jest uwagi.
Sam cmentarz gromadzi w sobie identyczne nagrobki wykonane z białego marmuru, w który wkomponowane są szklane tablice informujące o każdym z poległych. Panującą harmonię i spokój, jakie towarzyszą przechadzce wąskimi alejkami zagłuszyć może jedynie szum wznoszących się nad grobami sosen.
