Choć w przypadku Turcji słowo „cieśnina” nierozerwalnie kojarzy się z Bosforem, nie jest on jedynym naturalnym wąskim gardłem na drodze do Morza Czarnego, jakim pochwalić mogą się Turcy. Równie istotne znaczenie ma cieśnina Dardanele, znana w starożytności jako Hellespont.
Dardanele (tur. Çanakkale Boğazı) rozciąga się między Półwyspem Bałkańskim w Europie a Azją Mniejszą, łącząc Morze Egejskie z morzem Marmara. Ta naturalna cieśnina liczy 61 km długości oraz od 1,3 do 18,5 km szerokości. Jej główne porty to Gelibolu i Çanakkale. Podczas gdy dziś błękitne wody, malownicze zatoczki oraz łagodne pasma górskie pozwalają postrzegać te okolice jako uosobienie spokoju, newralgiczna lokalizacja od wieków czyniła region ważnym punktem na mapie zmagań wojennych. Wąska cieśnina od zawsze stanowiła doskonałe miejsce do kontroli przepływających statków. W czasach I wojny światowej Çanakkale Boğazı stała się przedmiotem ciężkich zmagań wojennych, prowadzonych w trakcie operacji morskich w latach 1915-1916. Obecnie zasady transportu morskiego w obrębie Dardaneli i Bosforu reguluje konwencja z Montreux, podpisana 20 lipca 1936 roku. Dokument anulował postanowienia z Lozanny (1923), które zezwalały na swobodny przepływ przez czarnomorskie cieśniny statków handlowych i wojennych wszystkich państw.
Legenda o Hero i Leandrze
Z cieśniną Dardanele wiąże się grecka legenda o Hero i Leandrze. Zgodnie z nią, po dwóch stronach Hellespontu, podobnie jak dziś, leżały niegdyś dwa miasta – Abydos (dziś Çanakkale) po stronie azjatyckiej oraz Sestos (dziś Kilitbahir) po stronie europejskiej. W Abydos żył książę imieniem Leander, a w Sestos piękna kapłanka bogini Afrodyty o imieniu Hero. Gdy wraz z nadejściem wiosny w lokalnej świątyni odbywały się obchody ku czci Adonisa, przybył na nie Leander, gdzie spotkał Hero, w której zakochał się z wzajemnością. By utrzymać swoją relację w tajemnicy, kochankowie uzgodni, że Leander każdej nocy będzie przepływać Hellespont, wiedziony światłem lampy z wieży świątyni, gdzie mieszkała Hero. Gdy lato dobiegło końca, kochanek dalej praktykował swoje nocne przeprawy, jednak pewnej nocy światło zgasło, a młodzieniec nie zdołał odnaleźć drogi do azjatyckiego brzegu i utonął. Nad ranem Hero odnalazła ukochanego, którego ciało fale wyrzuciły na brzeg Sestos. Zrozpaczona kapłanka odebrała sobie życie, rzucając się do wody ze swojej wieży.
Swoją starożytną nazwę cieśnina zawdzięczała jednak prawdopodobnie Helle, mitycznej córce Atamasa i Nefele oraz siostrze Fryksosa. Według innego z greckich mitów, Atamas, za namową drugiej żony, zapragnął pewnego dnia złożyć Helle oraz jej brata w ofierze Zeusowi. Władca Olimpu nie był jednak zadowolony z tego pomysłu i postanowił uratować rodzeństwo, zsyłając barana o złotym runie, który miał unieść ich w powietrze. Helle nie zdołała jednak utrzymać równowagi i spadła do Hellespontu, ginąc w wodach cieśniny. Według innej, nieco bardziej optymistycznej wersji tego mitu, rodzeństwo ocalił Dionizos, jednak ostatecznie oboje popadli w obłęd, błąkając się odtąd po lasach z bohaterskim barankiem.
Na początku XIX wieku z Sestos do Abydos przepłynął sam Lord Byron, który pragnął odtworzyć wyczyn mitycznego Leandra. Efektem pokonania cieśniny wpław przez tego wielkiego angielskiego poetę stał się jego wiersz opisujący dramatyczne zmagania w trakcie przeprawy.
Budowa Mostu Çanakkale 1915
Od 2017 roku w Turcji trwają prace nad budową mostu wiszącego, który skomunikuje dwa brzegi cieśniny Dardanele. Most Çanakkale 1915 (tur. Çanakkale 1915 Köprüsü) ma skrócić czas przeprawy z europejskiego do azjatyckiego brzegu do 4 minut, łącząc wioskę Sütlüce (Europa) oraz Lapseki (Azja). Ukończenie mostu jest planowane na 2023 rok, jako element obchodów 100. rocznicy powstania Republiki Turcji. Nazwa konstrukcji upamiętnia zwycięstwo Imperium Osmańskiego w bitwie o Gallipoli, największej operacji desantowej I wojny światowej. Çanakkale 1915 Köprüsü będzie pierwszym wiszącym mostem cieśniny Dardanele oraz piątym w regionie Marmara. Obejmująca go trasa będzie częścią autostrady Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir, która aktualnie jest również częściowo w budowie.
