W Stambule istnieją miejsca, które nie są szeroko opisywane w przewodnikach, a jednak stanowią klucz do zrozumienia duchowej tkanki miasta. Jednym z nich jest grób Mehmeda Emina Tokadiego – uczonego, kaligrafa, poety i szejka sufickiego. Jego życie, podróże i dziedzictwo spotykają się tu z codziennymi praktykami wiernych, którzy od wieków odwiedzają jego türbe, aby odnaleźć spokój i nadzieję.
Droga od Tokatu do Stambułu
Mehmed Emin Tokadi urodził się w 1664 roku w Tokacie, w Anatolii, miejscu znanym z bogatych tradycji religijnych i artystycznych. Już od najmłodszych lat kształcił się w naukach religijnych i rozwijał swój talent kaligraficzny. Jego imię szybko zaczęło być kojarzone z niezwykłą wrażliwością estetyczną i zdolnością do wyrażania duchowości poprzez sztukę.
Przyjazd do Stambułu otworzył przed nim nowe możliwości. Hagia Sophia, wówczas centrum nauki, stała się miejscem, w którym pogłębiał wiedzę. Został uczniem Yedikuleli Abdullaha Efendiego, jednego z najwybitniejszych kaligrafów epoki. Tokadi nie ograniczał się jednak do sztuki pisma – tworzył poezję, interesował się muzyką, a jego sylwetka ukazuje postać intelektualisty o szerokich horyzontach.
Moje książki o Stambule i całej Turcji
Odkryj ze mną Turcję i zaplanuj swoją niezapomnianą podróż
Urzędnik i podróżnik
Tokadi przez wiele lat pełnił obowiązki urzędnicze w różnych częściach imperium osmańskiego. Jego służba zaprowadziła go m.in. do Edirne, Jerozolimy i Etiopii. Dzięki temu miał okazję zetknąć się z różnymi tradycjami i środowiskami, co wzbogaciło jego doświadczenie. Szczególne znaczenie miała funkcja opiekuna grobowca Ebu Eyyüba el-Ensariego w Eyüp Sultan, a następnie – opiekuna grobu Proroka w Medynie. Była to rola wymagająca nie tylko wiedzy, ale także niezwykłej odpowiedzialności i zaufania.
Spotkanie z sufizmem
Przełomem w jego życiu była śmierć ucznia, która skłoniła go do głębszej refleksji nad sensem ludzkiego losu. Wyruszył na pielgrzymkę do Mekki, gdzie spotkał swojego mistrza, Ahmeda Yekdesta Cüryânîego. Pod jego kierunkiem przeszedł duchową formację w zakonie Naqshbandi. Lata spędzone w Mekce i nauka pod okiem mistrza zmieniły jego życie – od tej chwili Tokadi poświęcił się prowadzeniu innych na drodze duchowego rozwoju.
Grób na wzgórzach Fatih
Mehmed Emin Tokadi zmarł w 1745 roku, a jego grób znajduje się na niewielkim cmentarzu przy meczecie Piri Mehmeta Paszy w dzielnicy Fatih. Miejsce to miało pozostać ukryte – zgodnie z wolą jego mistrza, tylko osoby „przeznaczone” miały odnaleźć türbe. Przez długie lata grób pozostawał zaniedbany, a nawet zapomniany. Dopiero w XX wieku, kiedy przypomniano jego postać i nagrano kasetę o jego życiu, türbe odrestaurowano.
Dziś odwiedzający trafiają na prosty nagrobek, otoczony metalowym ogrodzeniem, oświetlony wieczorami zielonym światłem. Cmentarz jest niewielki, kameralny, a z jego wzgórza roztacza się szeroka panorama Stambułu: widać wieżę Galata, kopuły Süleymaniye i Błękitnego Meczetu. U stóp Tokadiego spoczywa jego uczeń, Müstakimzade Süleyman Saadettin Efendi, znany z tłumaczenia dzieł Imama Rabbaniego.
Legendy i opowieści
Z postacią Tokadiego związanych jest wiele opowieści. Najbardziej znana mówi o tym, że poprosił swojego mistrza o modlitwę, aby Bóg nie karał nikogo, kto po jego śmierci odwiedzi jego grób i odmówi surę Al-Fatiha. Według przekazu prośba została wysłuchana, ale pod warunkiem, że grób pozostanie ukryty. To właśnie ta legenda sprawia, że do türbe wciąż przychodzą ludzie proszący o wsparcie i wstawiennictwo.
Opowiadano także, że choć żył skromnie, jego sakiewka nigdy nie była pusta – wszystko, co miał, rozdawał uczniom i potrzebującym, nie licząc pieniędzy, aby „nie uciekło z nich błogosławieństwo”. Wierzono również, że spotykał się z prorokiem Chidrem, i że miał dar jasnowidzenia – potrafił pomóc ludziom, zanim zdążyli opowiedzieć mu o swoich problemach.
Znaczenie türbe dziś
Grób Mehmeda Emina Tokadiego jest odwiedzany do dziś. Trafiają tu osoby szukające wsparcia w trudnych chwilach, a także ci, którzy chcą po prostu odpocząć w ciszy i poczuć atmosferę miejsca. Nad wejściem znajduje się napis „Edeple gelen lütufla gider” – „Kto przychodzi z szacunkiem, odchodzi z łaską”, który dobrze oddaje charakter wizyt składanych przy türbe.
Dla podróżników zainteresowanych historią i duchowością Stambułu wizyta w tym miejscu to doświadczenie szczególne. Obok znanych meczetów i pałaców istnieje bowiem inny, bardziej osobisty wymiar miasta – cichy, ukryty, związany z pamięcią o tych, którzy swoje życie poświęcili nauce i duchowości. Tokadi pozostawił po sobie nie tylko legendy, lecz także dzieła: tłumaczył na osmański ważne teksty teologiczne, wspierał rozwój kaligrafii i muzyki, a jego nauki do dziś pozostają żywe.
