Cysterna Zeyrek (Zeyrek Sarnıcı) to trzecia co do wielkości bizantyńska cysterna Stambułu, zbudowana w XII wieku jako część monumentalnego klasztoru Pantokratora. Nietypowa, bo częściowo wzniesiona nad ziemią, przez stulecia pełniła funkcję zbiornika wodnego, później magazynu owoców, a dziś – po niedawnej renowacji – stała się jednym z najciekawszych, a wciąż mało znanych zabytków miasta.
Historia ukryta w murach
Ta cysterna – znana też jako Cysterna Pantokratora – powstała w XII wieku za panowania cesarza Jana II Komnena i była częścią ogromnego kompleksu klasztornego Pantokratora.
Zajmuje miejsce wyjątkowe – jest trzecią co do wielkości cysterną w Stambule, po słynnej Yerebatan Sarnıcı i Binbirdirek. Jej konstrukcja wyróżnia się nietypowym rozwiązaniem: w przeciwieństwie do wielu innych zbiorników wodnych miasta, jest częściowo wzniesiona nad ziemią, z monumentalną fasadą widoczną od strony ulicy.
Moje książki o Stambule i całej Turcji
Odkryj ze mną Turcję i zaplanuj swoją niezapomnianą podróż
Przez stulecia zasilała klasztor i jego okolice, by w XVIII wieku wyschnąć i popaść w zapomnienie. Od tego czasu zmieniała oblicze – bywała magazynem cytrusów, schronieniem dla bezdomnych, a nawet miejscem, do którego wchodziło się tylko przez wybite w murach otwory.
Renowacja i nowe życie
Po latach ciszy i zaniedbań cysterna została poddana renowacji i otwarta dopiero niedawno. Jej wnętrze dziś zachwyca oświetleniem, które podkreśla rytm bizantyjskich łuków. Zwiedzający poruszają się po szklanych chodnikach, z których można obserwować zarówno monumentalne wnętrze, jak i górne korytarze (dehlizler).
Niektóre z nich skrywają wciąż tajemnice – podczas prac odkryto ukryte drzwi i schody, które prowadzą donikąd. Ich przeznaczenie nie jest jasne, a fakt, że część tych przestrzeni nadal pozostaje zamknięta, sprawia, że łatwo ulec wrażeniu, iż cysterna skrywa jeszcze niejedną zagadkę.
To miejsce wciąż nie jest komercyjne – zamiast sklepów i kawiarni znajdziemy tu tylko surową architekturę, ciszę i historię, która przemawia z cegieł.
Ciekawostki i historie, które dodają tajemniczości
- Sekretne przejścia: Górne korytarze kryją wejścia, których funkcji do dziś nie udało się ustalić. Czy prowadziły do klasztoru Pantokratora? A może były częścią większego, bizantyjskiego systemu komunikacji?
- Dom dla cytryn i pomarańczy: Jeszcze w XX wieku w wilgotnym chłodzie cysterny przechowywano skrzynie z owocami – miejsce niemal magicznie zamieniło się w pachnący magazyn cytrusów.
- Ślady dawnych napraw: Na murach widać cegły z różnych epok – świadectwo, że już w średniowieczu podejmowano próby ratowania tej konstrukcji.
- Starożytny kolektor: Wewnątrz znajduje się XII-wieczny system odprowadzania wody – jeden z nielicznych zachowanych przykładów takiej instalacji.
Informacje praktyczne dla turystów
Lokalizacja i dojazd:
Cysterna Zeyrek leży w dzielnicy Fatih, tuż przy Bulwarze Atatürka, prowadzącym do Unkapanı. Po przeciwnej stronie stoją charakterystyczne bloki IMC (İstanbul Manifaturacılar Çarşısı). Najłatwiej wysiąść na przystanku Unkapanı i dojść pieszo.
Godziny otwarcia:
Obiekt jest otwarty dla zwiedzających, zarządzany przez prywatną firmę. Udostępniono go dopiero niedawno, dlatego wciąż jest miejscem spokojnym, bez tłumów.
Co zobaczyć w środku:
- monumentalne łuki i sklepienia,
- szklane chodniki prowadzące przez wnętrze,
- dwa poziomy – dolny i górny (częściowo wciąż w renowacji),
- ślady dawnych napraw i przecieków, które opowiadają historię wieków.
Okolica pełna kontrastów
Bezpośrednio nad cysterną znajduje się XVI-wieczny Meczet Piri Mehmet Paşa, obok którego – na niewielkim cmentarzu – spoczywa szanowany uczony Mehmet Emin Tokadi – jego türbe do dziś przyciąga pielgrzymów.
Kilka kroków dalej wznosi się Meczet Zeyrek (Molla Zeyrek Camii), dawny kościół klasztoru Pantokratora, którego wnętrze porównuje się do Hagii Sophii. Co ciekawe, pod dywanami kryją się fragmenty oryginalnej bizantyjskiej posadzki, które można zobaczyć tylko w wybranych momentach.
A jeśli szukamy chwili oddechu, warto zajrzeć do pobliskiej Zeyrekhane Cafe – jej taras oferuje widok, który najlepiej tłumaczy, dlaczego Stambuł od zawsze był miastem marzeń.
Dlaczego warto tu zajrzeć?
Cysterna Zeyrek to nie tylko architektoniczny relikt Bizancjum, ale i przestrzeń, która karmi wyobraźnię. Sekretne przejścia, ukryte drzwi, ślady dawnych napraw – wszystko to sprawia, że odwiedzając to miejsce, mamy wrażenie, iż wciąż skrywa ono tajemnice.
Nie ma tu tłumów ani zgiełku. Jest cisza, monumentalność i niezwykłe poczucie, że obcuje się z historią, która nie została jeszcze do końca opowiedziana.
