Antyczne atrakcje Turcji – starożytny Pergamon

Pergamon to współcześnie stanowisko archeologiczne, zlokalizowane w pobliżu tureckiego miasta Bergama. Górujący nad okolicą starożytny akropol pergamoński w 2014 wpisany został na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Dlaczego to antyczne miasto uważane jest za jedno z najważniejszych miast w dziejach ludzkości i ile jest prawdy w krążących wokół niego intrygujących legendach?

Pergamon – to warto wiedzieć

• Pergamon to starożytne miasto, które obecnie znajduje się w regionie Bergama, w prowincji Izmir, w Turcji.
• Historia Pergamonu sięga IV wieku p.n.e. Miasto rozwijało się jako stolica Królestwa Pergamońskiego, w którym wzniesiono pałace, świątynie i teatr.
• Charakterystyczną cechą Pergamonu jest jego położenie na wzgórzu, pozbawionym naturalnej równiny. To wymusiło unikalny układ urbanistyczny oparty na tarasowaniu terenu. Miasto znajduje się na północ od Izmiru, na wzgórzu o wysokości 335 m n.p.m.
• Zachowane ruiny Pergamonu obejmują Akropol z ważnymi budowlami, takimi jak Świątynia Ateny, Świątynia Zeusa i Wielki Ołtarz. Ponadto, na obszarze miasta znajdują się także Biblioteka Pergamońska i Teatr.
• W 2011 roku Pergamon został tymczasowo wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w 2014 roku otrzymał pełne uznanie jako dziedzictwo kulturowe. To miejsce przyciąga uwagę ze względu na swoje bogactwo historyczne i architektoniczne.

Pergamon – wycieczka obowiązkowa

Przebywając w miasteczku Ayvalık oraz w okolicach wyspy Cundy warto wyruszyć w godzinę przejażdżkę do Bergamy, współczesnego tureckiego miasta nad którym górują ruiny Pergamonu. Po raz pierwszy pojawił się on w źródłach około 400 lat przed naszą erą. Miasto zbudowane zostało na wysokim wzgórzu, skąd dziś podziwiać można zachwycające widoki na pasma górskie oraz doliny rzek. Starożytne miasto leżało ok. 80 km na pn. od Smyrny (dzisiejszy Izmir) i ok. 25 km od Morza Egejskiego. Pozostałości starożytnego Pergamonu nie pozostawiają wątpliwości, że stanowi on kluczowy punkt na antycznej mapie Turcji.

5 intrygujących legend dotyczących Pergamonu:

1. Kolebka pergaminu

Zdaniem słynnego rzymskiego pisarza i historyka, Pliniusza Starszego, to właśnie w Pergamonie udoskonalono metody produkcji pergaminu, co uczyniło miasto ważnym ośrodkiem produkcji. Pergamin wyparł rozpowszechniony wcześniej papirus stosowany w starożytności, którego wywożenia z Egiptu zakazał jeden z faraonów. Przez całą epokę średniowiecza pergamin był głównym materiałem pisarskim zarówno w Europie, jak i na Bliskim Wschodzie. W późniejszym czasie został skutecznie wyparty przez papier. Nazwa pergamin pochodzi więc, zdaniem wielu, od samego miasta Pergamon. To słowo wywodzi się natomiast prawdopodobnie z połączenia dwóch greckich słów: „Per”, co oznacza: mieszany lub deprawować, wypaczać; oraz „gamos”, co oznacza: małżeństwo. Słowo to może odnosić się zatem do monogamii, jak również do bigamii, i poligamii.

2. Imponująca biblioteka

W Pergamonie wybudowana została największa po Bibliotece Aleksandryjskiej książnica starożytna. Powstały w niej pierwsze, nie zachowane i znane nam tylko z późniejszych wzmianek traktaty o zbieraniu książek i organizacji bibliotek. Władcy Pergamonu starali się zapewnić swoim uczonym odpowiedni warsztat pracy badawczej w postaci książek, dlatego dbali by księgozbiór stale się pomnażał. To właśnie rozwój biblioteki zainspirować miał króla Pergamonu do szukania nowego substytutu ograniczanego papirusu. Biblioteka istniała jeszcze w II w. n.e., mimo że w I w. p.n.e. ok. 200 tysięcy zwojów zabrał Antoniusz dla Biblioteki Aleksandryjskiej.

3. Jeden z Siedmiu Kościołów Apokalipsy

Siedem Kościołów Apokalipsy (Siedem Kościołów Azji) to siedem głównych zborów wczesnochrześcijańskich zlokalizowanych w Azji Mniejszej, czyli dzisiejszej Anatolii. Pergamon stanowić miał jedną z siedmiu wspólnot wczesnochrześcijańskich. W Apokalipsie św. Jana każdemu z siedmiu kościołów przeznaczone są wiadomość, pouczenie oraz obietnica. Wers dotyczący Pergamonu mówi o wyzwaniu przez mieszkańców miasta nauki Balaama. Zwrot ten odnosi się do proroka Balaama z Mezopotamii, który nakłaniał  Izraelitów do wyuzdanego kultu fałszywych bogów.

4. Miasto szatana

W liście do zboru w Pergamonie (jednego z Siedmiu Kościołów Azji) apostoł Jan wspomniał również, że w mieście tym „mieszka Szatan” i że tamtejsi chrześcijanie przebywają „tam, gdzie jest tron Szatana”. Prawdopodobną przyczyną powiązania Pergamonu z „tronem Szatana” była znacząca rola pogańskiej religii, w tym przede wszystkim kultu Zeusa, naczelnego boga pogańskiego panteonu. Na akropolu wzniesiono pokaźnych rozmiarów pomnik Zeusa, a poświęcony mu Wielki Ołtarz okrzyknięto jednym z cudów epoki hellenistycznej i to właśnie on stanowić miał dla ówczesnych chrześcijan wspomniany „tron Szatana”. Odkryte przez archeologów elementy ołtarza zostały przewiezione do Berlina, gdzie dokonano rekonstrukcji ołtarza. Obecnie jest eksponowany w tamtejszym Muzeum Pergamońskim. W miejscu, gdzie znajdował się ołtarz, prowadzone są prace archeologiczne.

5. Boskie sanatorium

Zdaniem wielu źródeł do Pergamonu przybywali chorzy z całej Azji, niosąc ze sobą nadzieję na cudowne uzdrowienie. Przyczyną wyboru tego miejsca była świątynia Asklepiosa, boga sztuki lekarskiej. W greckim świecie sanktuaria Asklepiosa pełniły poniekąd rolę dzisiejszych sanatoriów. Chorzy przybywali na własny koszt, pokrywając również opłaty związane z często długim pobytem. W ramach leczniczych wczasów pobierano kąpiele w źródlanych wodach oraz dopuszczano się tak kontrowersyjnych metod jak dotykanie niejadowitych „świętych” węży. Istotnym elementem leczenia była „inkubacja”, czyli sen w podziemnych celach, podczas którego choremu powinien ukazać się sam bóg Asklepios wraz z indywidualną receptą na szybkie uzdrowienie. Asklepiejon pod Pergamonem był miejscem działalności także innego sławnego starożytnego lekarza, Galena.

Pergamon w starożytności