Tureckie dywany – wszystko, co warto o nich wiedzieć

Turcja to prawdziwe królestwo „kilimów”, a tureckie dywany od wieków uchodzą za najwspanialsze na świecie! W tym artykule przeczytasz o bogatej historii dywanów na obszarze Turcji, ich rodzajach, wzorach, kolorach, cenach, a wreszcie polecanych miejscach zakupu. Rozgość się, niczym na najwygodniejszej wełnianej tkaninie! :)

Historia dywanów w Turcji

Choć dywany wydają się towarzyszyć ludom tureckim od zawsze, trudno wskazać dokładny początek tradycji ich tkactwa. Według niektórych źródeł, geneza wytwórstwa dywanów w Azji Środkowej sięga neolitu. Zdaniem naukowców, tradycja tkania dywanów zrodziła się w suchych regionach stepowych, w których żyły plemiona koczownicze. Z uwagi na dostępność rozległych terenów, idealnych do hodowli owiec, oraz sprzyjający klimat, obszar ten był dogodnym miejscem do rozwoju tego rzemiosła. Początkowo, dywany były używane przez nomadów do ocieplania namiotów. Z biegiem czasu, zaczęły także pełnić inne funkcje, w tym przede wszystkim ozdobne.

Jeden z najstarszych przykładów ręcznie robionych dywanów – „Pazyryk” wzbogaca kolekcję Ermitażu, rosyjskiego państwowego muzeum w Sankt Petersburgu. Wełniany dywan, o wymiarach 183 x 198 cm, został odkryty pod koniec lat 40. XX wieku, podczas prac archeologicznych w Ałtaju. Analiza wzoru pozwoliła naukowcom dociec, że Pazyryk pochodzi z III wieku p.n.e., z terenów znajdujących się pod wpływem starożytnej Persji. Zdaniem ekspertów, istnieje związek między starożytną kulturą ludów tureckich, a tym konkretnym dywanem.

W języku tureckim funkcjonuje słowo “divan”, które nie odnosi się jednak do wykładziny podłogowej, a oznacza kanapę/leżankę lub.. historyczne określenie na organ ustawodawczy w Imperium Osmańskim. Dywan w języku Turków określany jest natomiast słowem „kilim”.

Tkanie dywanów w Anatolii rozpoczęło się wraz z przybyciem na jej tereny koczowniczych plemion tureckich z Azji Środkowej. Jednymi z najstarszych przykładów anatolijskich dywanów jest osiemnaście kilimów, utkanych przez Turków seldżuckich w XIII wieku. Można na nich podziwiać motywy kwiatowe oraz geometryczne. W okresie tym dywany tkano przede wszystkim w Sivas, Kayseri oraz Konyi. Dzięki nomadom, zamieszkującym obszary środkowej Anatolii, dywany stopniowo stały się popularne na obszarze całej Turcji.

Rzemiosło Seldżuków było kontynuowane przez Turków w wieku XIV, kiedy to na dywanach zaczęły pojawiać się również wizerunki zwierząt. W XV wieku wzory na dywanach cieszyły się jeszcze większą różnorodnością, łącząc motywy zwierzęce oraz wzory geometryczne. Badacze nazwali ten rodzaj wykładzin „dywanami Holbeina„, nawiązując do dzieł słynnego niemieckiego malarza renesansowego, na którego obrazach często widoczne są ówczesne dywany.

Wraz z nadejściem XVI wieku rozpoczął się złoty okres tzw. „klasycznych dywanów osmańskich„, nazywanych również pałacowymi. O tym, jakie wzory i kolory dominowały na kilimach, decydowali artyści, mieszkający na dworach sułtanów. Wśród wzorów dywanów królowały m.in. gałązki, liście, kwiaty, a także tulipany (symbol Imperium Osmańskiego, a współcześnie także Turcji), goździki oraz hiacynty. Ten styl na dobre wpisał się w tradycję tkactwa dywanów nad Bosforem i do dziś można go zobaczyć na wielu tureckich dywanach.

W długiej historii tureckich dywanów wiele działo się również w XIX i XX wieku, kiedy to uznanie na całym świecie zaczęły zyskiwać jedwabne dywany z Hereke, miasta oddalonego o jakieś 80 km od Stambułu. Początkowo, ten rodzaj kilimów był tkany wyłącznie dla sułtanów Imperium Osmańskiego. Współcześnie, produkty z Hereke są chętnie nabywane przez klientów z całego świata oraz uznawane za najlepsze, ręcznie tkane dywany jedwabne na świecie.

Wraz z rozwojem masowej turystyki, dywan stał się jedną z najbardziej pożądanych i najchętniej nabywanych pamiątek z Turcji.

Najpopularniejsze rodzaje tureckich dywanów

W Turcji produkuje się dziś kilka rodzajów dywanów, w tym przede wszystkim dywany wiązane (halı) oraz kilimy, czyli dywany tkane.

Dywany wiązane

Większość dywanów anatolijskich jest tkana za pomocą tzw. węzła tureckiego, w którym każdy węzeł jest przymocowywany do dwóch nitek osnowy. Innym rodzajem jest tzw. węzeł perski, używany często m.in. przez rzemieślników z Kayseri. W tym przypadku pełne wiązanie następuje tylko z jedną nitką osnowy. Podczas gdy pierwszy rodzaj wiązania uchodzi za trwalszy i solidniejszy, węzeł perski daje bardziej subtelny efekt i świetnie nadaje się do jedwabiu, stąd też to właśnie na nim opierają się wspomniane luksusowe dywany z Hereke (wybrane produkty mogą liczyć nawet milion węzłów!).

Dywan wiązany składa się z czterech charakterystycznych części: części głównej (göbek, co w tureckim oznacza również pępek), rogów wewnętrznych (koşe / kąt), obramowania wewnętrznego (iç dar) oraz obramowania zewnętrznego (enli bordür), które często wskazuje na region pochodzenia dywanu.

Dywany tkane – kilimy

Dywany tkane – kilimy stanowiły niegdyś główne wyposażenie namiotu nomadów. Dwustronne i lekkie wykładziny ocieplały ściany, stanowiły narzuty, poszewki na poduszki a nawet wielbłądzie siodła. Kilimy dzieli się zwykle na dwie podkategorie – cicim (używane jako zasłony lub przykrycia) oraz pochodząca z Kaukazu dywany sumak, z charakterystyczną wełnianą nitką na lewej stronie.

Z czego wykonuje się tureckie dywany?

Podstawowym materiałem, używanym w produkcji dywanów wiązanych i tkanych jest owcza wełna. W wybranych regionach Turcji dywany produkuje się również z bawełny (İsparta, Kayseri), koziej wełny (regiony zamieszkane przez Kurdów), a nawet z sierści wielbłąda z dodatkiem koziej wełny (Şanlıurfa, Gaziantep oraz Artvın). Najbardziej pożądanym materiałem jest jednak jedwab, którego używa się we wspomnianym wyżej Hereke, a także w Kayseri.

W jaki sposób barwi się dywany?

Swoje tradycyjne kolory dywany uzyskują za sprawą naturalnych barwników, pochodzenia roślinnego. Czerwień uzyskiwana jest najczęściej ze skórki granatu, zieleń z wywaru z liści winorośli, a czerń z liści orzechowca. W produkcji komercyjnej coraz częściej sięga się również po barwniki przemysłowe, jednak Turcy zgodnie przyznają, że te nie są tak efektowne i trwałe, jak składniki naturalne. Barwy zdobiące dywany stanowią nawiązania do prastarych wierzeń. Popularna czerwień kojarzona jest z ogniem i ogniskiem domowym, a odcienie niebieskiego symbolizują niebo oraz boga.

Jakie wzory najczęściej występują na dywanach?

Dywany wiązane zwykle ozdobione są wzorami roślinnymi, a na dywanach tkanych częściej pojawiają się motywy geometryczne, w tym często trójkąty.

Islamskie dywany modlitewne

Pisząc o tureckich dywanach, nie można nie wspomnieć o szczególnym ich rodzaju – dywanach modlitewnych, noszących w Turcji nazwę seccade lub namazlık. Głównym historycznym ośrodkiem produkcji islamskich modlitewników jest właśnie Anatolia. Ich przeciętne wymiary to 80 x 160 cm, a ich charakterystycznym motywem jest umieszczony na środku wizerunek, zwieńczonej ostrym łukiem, niszy modlitewnej, która w meczecie wskazuje kierunek Mekki.

Oprócz niewielkich rozmiarów dywaników modlitewnych, stanowiących obowiązkowe wyposażenie domów muzułmanów, pokaźnych rozmiarów dywany pokrywają również w całości podłogi w świątyniach muzułmańskich. Jednym z najbardziej okazałych przykładów tego rodzaju tkanin, jaki ostatnio udało nam się zobaczyć, jest błękitny dywan, który od 24 lipca 2020 znajduje się we wnętrzu stambulskiej Hagii Sophii, ponownie przekształconej w meczet. Licząca 4 tys. metrów kwadratowych wełniana wykładzina została zaprojektowana tak, by jej włókna wskazywały kierunek miejsca urodzenia Mahometa.

Dywan doskonałą pamiątką z Turcji!

W domach Turków od wieków dywany używane były zarówno jako wykładziny podłogowe, koce, ozdoby ścienne, obrusy oraz dekoracje. Na przekór większości przedmiotów domowego wyposażenia, z upływem lat dywany nabierają wartości, stając się dla mieszkańców Turcji sentymentalną pamiątką, przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Nic więc dziwnego, że ta wspaniała tradycja zainteresowała również turystów z całego świata, którzy marzą, by tureckie dywany ozdobiły wnętrze ich domów.

Dywany w Turcji można współcześnie zakupić niemal w każdym regionie kraju. W trakcie naszych licznych podróży, na fantastyczne sklepy z dywanami natrafiliśmy zarówno w Stambule, na Wybrzeżu Egejskim oraz popularnej Riwierze Tureckiej, jak również w południowo-wschodniej Anatolii. Im bliżej turystycznych kurortów, tym ich właściciele bardziej prześcigali się w próbach zachwalania swoich produktów i dobicia targu, im dalej od komercyjnej turystyki, tym chętniej opowiadali o swojej pasji i miłości do dywanów.

Z wizytą w tureckim sklepie z dywanami

Z ogromnym sentymentem wspominamy wizytę w sklepie z dywanami, mieszczącym się w zabytkowej willi w miejscowości Eski Foça, pamiętającej czasy, gdy region ten zamieszkiwali Grecy. Przesympatyczny właściciel oraz producent zdradził nam kilka ciekawostek, związanych ze swoimi dywanami, jak również przestrzegł przed zakupem tych podrabianych. Jak przyznał, przed wydaniem pokaźnej sumy pieniędzy, warto sprawdzić oryginalność dywanu. Zdarzały się bowiem historie turystów w Turcji, którzy, przekonani o nabyciu dywanu z czystego jedwabiu w dość okazyjnej cenie, w rzeczywistości zakupili imitację z tworzywa sztucznego, jedynie stylizowaną na luksusowy dywan.

Przed dokonaniem zakupu, warto dobrze przyjrzeć się wybranym produktom, a także przeczytać opinie na temat sklepu w sieci. Zdecydowanie bardziej niż na bazarach, polecam szukać dywanów właśnie w warsztatach cenionych “dywaniarzy” (tur. halıcı).

Innym, jeszcze prostszym sposobem nabycia oryginalnego dywanu jest skorzystanie z oferty jednego z polskich sklepów internetowych, oferujących produkty tradycyjnie ręcznie tkane i ręcznie wiązane, importowane z Turcji i innych krajów Bliskiego Wschodu, a także tańsze odpowiedniki tkane maszynowo z wysokiej jakości wełny o tradycyjnym wzornictwie.

Ile kosztuje orientalny dywan?

Cena dywanu jest uzależniona m.in. od rozmiaru, liczby węzłów, pochodzenia oraz oryginalności. Ceny tych najpopularniejszych zaczynają się o 900 zł, a najcenniejsze z nich mogą kosztować nawet 10 tys. zł. I choć początkowo kwoty te mogą zaskakiwać, warto pamiętać, że dobry dywan to fantastyczny zakup na wiele dekad, który – podobnie jak w Turcji – może być również wartościową pamiątką, towarzyszącą kolejnym pokoleniom.